Lại bàn về “sự cố chữ nghĩa” với cụm từ “cựu người học”

Hồi tháng 9, trên trang web www.mroldman.net, Mr. Old Man có đăng một bài viết bàn về cách dùng cụm từ “cựu người học” xuất hiện trên backdrop của Trường Đại học Ngoại ngữ – Đại học Đà Nẵng. Bạn nào quan tâm có thể xem lại bài gốc tại đây:

https://mroldman.net/su-co-chu-nghia-cuu-nguoi-hoc/

Sau bài viết, một bạn đọc gửi phản hồi cho rằng tuy cụm từ “cựu người học” nghe hơi lạ, nhưng lại có ưu điểm bao quát đầy đủ tất cả các đối tượng từng tham gia học tập trong hệ thống giáo dục. Mr. Old Man xin trích nguyên văn bình luận của bạn ấy:

QUOTE

Theo Điều 80 Luật Giáo dục năm 2019, “người học” là người đang học tập tại cơ sở giáo dục trong hệ thống giáo dục quốc dân, bao gồm:

– Trẻ em của cơ sở giáo dục mầm non;

– Học sinh của cơ sở giáo dục phổ thông, lớp đào tạo nghề, trung tâm giáo dục nghề nghiệp – giáo dục thường xuyên, trung tâm giáo dục nghề nghiệp, trường trung cấp, trường dự bị đại học;

– Sinh viên của trường cao đẳng, trường đại học;

– Học viên đào tạo thạc sĩ;

– Nghiên cứu sinh của cơ sở đào tạo tiến sĩ;

– Học viên theo học chương trình giáo dục thường xuyên.

Do đó, nếu chỉ dùng “cựu học sinh, sinh viên” thì chưa bao quát đầy đủ các đối tượng từng theo học (như học viên, nghiên cứu sinh…). Mặc dù nghe lạ tai, cụm từ “cựu người học” lại bao hàm đầy đủ các đối tượng thuộc khái niệm này.

UNQUOTE

Và dưới đây là phần phản hồi của Mr. Old Man:

QUOTE

Chào bạn,

Cảm ơn bạn đã chia sẻ một góc nhìn rất đáng lưu ý.

Tuy nhiên, xét về ngôn ngữ học, cụm từ “cựu người học” là một kết cấu không chuẩn trong tiếng Việt.

Lý do: trong cấu tạo từ ghép Hán Việt, hai thành tố ghép lại phải đều là yếu tố Hán Việt, chứ không ghép một yếu tố Hán Việt với một từ thuần Việt.

Ví dụ:

– Tân + gia = tân gia, chứ không nói “tân nhà”

– Cựu + giáo viên = cựu giáo viên, chứ không nói “cựu người dạy”

– Tân binh, chứ không “tân lính”

– Cựu thủ tướng, chứ không “cựu người đứng đầu”

Vì vậy, cách nói “cựu người học” không phù hợp với quy tắc cấu tạo của từ ghép Hán Việt.

Về phần bạn dẫn Điều 80 Luật Giáo dục, đúng là khái niệm “người học” trong văn bản pháp luật có phạm vi rất rộng. Tuy nhiên, phạm vi pháp lý của khái niệm và tính chuẩn mực của ngôn ngữ là hai lĩnh vực khác nhau và không thể lấy lý lẽ của lĩnh vực này để điều chỉnh quy tắc của lĩnh vực kia.

Nếu muốn diễn đạt bao quát mà vẫn bảo đảm đúng chuẩn ngôn ngữ, có thể dùng:

“cựu sinh viên – học viên”,

hoặc nếu cần cách diễn đạt tự nhiên hơn:

“những người từng theo học tại trường”.

Thân chào,

Mr. Old Man

UNQUOTE