SƠN TRÀ hay SƠN CHÀ MỚI ĐÚNG?

Biết Mr. Old Man từng đạp xe khám phá và có nhiều bài viết về bán đảo Sơn Trà, một anh bạn trẻ đạp xe khám phá bán đảo Sơn Trà nhắn tin hỏi: “Sơn Trà trước đây có tên là Sơn Chà đúng không?”

Mr. Old Man trả lời ngay và luôn: “Đúng rồi. Trước giải phóng 1975, dân Đà Nẵng quen gọi là núi Sơn Chà, còn Sơn Trà là tên gọi phổ biến sau giải phóng, đặc biệt là sau khi quận Sơn Trà bao gồm bán đảo Sơn Trà được thành lập vào năm 1997”

Thực ra, về tên gọi Sơn Trà hay Sơn Chà mới đúng đã có nhiều cuộc tranh luận trên mặt báo và hầu hết đều khẳng định tên nào cũng đúng nhưng dẫn chứng thì chưa thực sự thuyết phục.

Theo tài liệu “Văn hóa vật thể và phi vật thể trên địa bàn quận Sơn Trà” của Phòng TT-VH quận thì cái tên Sơn Chà bắt nguồn từ một loại dụng cụ đánh bắt cá, đó là chà được làm bằng tre và lá dừa được thả chìm xuống đáy biển  dụ cá, tôm, mực vào trú trụ để đánh bắt. Giả thuyết này thuyết minh nghe cho vui tai chứ không đáng tin.

Lại có giả thuyết cho rằng bán đảo mọc nhiều cây Sơn Chà giống loại chà là nên người dân gọi là núi Sơn Chà. Giả thuyết này cũng chẳng đáng tin vì bán đảo Sơn Trà bây giờ vẫn tươi tốt nhưng chẳng tìm thấy cây chà là Sơn Chà.

Mấy giả thuyết trên nghe không thực sự thuyết phục và thiếu chứng cứ bởi không phải lúc nào người ta cũng căn cứ theo một dụng cụ thường dùng hay cây trái mọc trên vùng đất đó để đặt cho nó một cái tên.

Nhân lúc nhàn rỗi Mr. Old Man tra lại mấy tấm bản đồ xưa của Đà Nẵng thì thấy bán đảo Sơn Trà  có những tên gọi khác nhau:

Bản đồ Tourane (người Pháp thời  đó gọi Đà Nẵng là Tourane) 1894 chú thích bán đảo Sơn Trà là Mt. Tra – Son, tức là núi Trà Sơn. Cái tên Trà Sơn có lẽ xuất phát từ cách gọi trong Đại Nam nhất thống chí. Trà Sơn đọc ngược lại là Sơn Trà.

Một số bản đồ khác của Pháp vẽ từ năm 1885 về sau thì chú thích bán đảo Sơn Trà là Presqu’ile Tien Tcha (Bán đảo Tiên Sa).

Một số bản đồ khác do Pháp vẽ, ví dụ bản đồ vẽ tay ngày 18/06/1889, lại ghi Presqu’ile Sơn Chà (Bán đảo Sơn Chà)

Cũng có một số bản đồ trước 1975 ghi là Sơn Trà với độ cao ở đỉnh Radar là 691m và đỉnh Bàn Cờ bây giờ là 696m.

Các bản đồ quân sự của Mỹ đều ghi bán đảo Sơn Trà là Monkey Mountain (tức Núi Khỉ).

Mấy bản đồ sau 1975 đều ghi bán đảo Sơn Trà.

Như đã khẳng định ở trên, trên bản đồ hành chính tùy theo từng thời kỳ bán đảo Sơn Trà (tên gọi ngày nay) đã được gọi bằng những tên gọi khác nhau như Núi Trà Sơn, Presqu’ile Tien Cha (Bán đảo Tiên Sa), Presqu’ile Sơn Chà (Bán đảo Sơn Chà), Sơn Trà hay Monkey Mountain nhưng trước 1975 người dân Đà Nẵng vẫn quen gọi là Sơn Chà. Mr. Old Man khẳng định như vậy dựa theo các căn cứ sau đây:

1/ Dân Đà Nẵng ngày xưa có nhiều câu ca dao nói về thời tiết, coi hiện tượng sấm chớp và mây trên Sơn Chà như điềm báo hiệu mưa sẽ xảy ra:

Đời ông cho chí đời cha

 Mây phủ Sơn Chà không gió thì mưa.

…

Chiều chiều mây phủ Sơn Chà

Sấm rền Non Nước trời đà chuyển mưa.

…

Chiều chiều mây phủ Sơn Chà

Sóng xô Cửa Đại, trời đà chuyển mưa.

…

Mây đen phủ kín Sơn Chà

Gấp lo thu dọn kẻo mà có mưa.

…

2/ Có cha, mẹ mới có con cái. Không phải ngẫu nhiên mà ngư dân đi biển gọi một hòn đảo nhỏ nằm dưới chân núi Hải Vân là hòn Sơn Chà con. Có thể là do mỗi lần ra khơi thuyền của họ phải đi ra cửa vịnh bên tay phải là núi Sơn Chà to lớn, bên tay trái là hòn đảo nhỏ. Nếu gọi hòn đảo nhỏ là Sơn Chà con thì núi cha, núi mẹ là núi Sơn Chà.

Nhân đây, cũng thông tin thêm: Hồi tháng 9/2024 Chính phủ ban hành Nghị quyết 144/QĐ về việc xác định địa giới đơn vị hành chính giữa tỉnh Thừa Thiên – Huế và TP Đà Nẵng. Theo đó, hòn Sơn Chà (còn có tên gọi khác là hòn Sơn Chà con hay hòn Chảo) nằm ở vùng biển dưới chân núi Hải Vân được giao cho Đà Nẵng quản lý.

3/ Trước giải phóng Mr. Old Man học trường Phan Thanh Giản, trong lớp có mấy bạn nhà ở quận Ba. Trong số đó có bạn Cảnh bơi nhà ở gần Sơn Chà thỉnh thoảng đi học bằng cách bám phà bơi qua sông Bạch Đằng (hồi xưa quen miệng gọi là sông Bạch Đằng vì có đường Bạch Đằng chay theo bở sông). Hồi đó ai cũng gọi là Sơn Chà, thậm chí xe đò tuyến Đà Nẵng – Sơn Chà và ngược lại cũng ghi bên hông thùng xe là Sơn Chà – Đà Nẵng.

4/ Hồi ký, bút ký… của những người từng sống ở Đà Nẵng trước 1975 đều dùng từ Sơn Chà.

Kết luận lại một câu cho dễ nhớ:

Trước giải phóng 1975, dân Đà Nẵng quen gọi là núi Sơn Chà (những người tuổi từ 65 trở lên từng sống ở Đà Nẵng đều biết),  Sơn Trà là tên gọi phổ biến sau giải phóng, đặc biệt là sau khi quận Sơn Trà bao gồm bán đảo Sơn Trà được thành lập vào năm 1997. Còn những tên khác như  Presqu’ile Tien Cha (bán đảo Tiên Sa) hay Monkey Mountain (Núi Khỉ) biết thêm cho vui.

—-

Mr. Old Man, 12/2024