Thư tín dụng hết hạn khi ngân hàng ngừng hoạt động vì bất khả kháng: Thanh toán hay từ chối?

• Phân tích Điều 36 UCP 600 từ một thảm họa thực tế

 Nguyễn Hữu Đức

—————————-

Trong thương mại quốc tế, thư tín dụng (L/C) được xem như một “xương sống” của giao dịch, bởi khả năng đảm bảo quyền lợi cho cả người bán và ngân hàng phát hành. Tuy nhiên, thực tế không phải lúc nào mọi chuyện cũng diễn ra suôn sẻ. Khi ngân hàng phát hành hoặc ngân hàng được chỉ định bị buộc tạm ngừng hoạt động — do động đất, sóng thần, khủng hoảng chính trị hoặc bất kỳ sự kiện bất khả kháng nào — thì điều gì xảy ra với L/C đã hết hạn trong thời gian gián đoạn?

Theo Điều 36 UCP 600, ngân hàng có thể không chịu trách nhiệm thanh toán hoặc chiết khấu L/C hết hạn trong thời gian gián đoạn hoạt động của mình  . Nhưng liệu điều này có tuyệt đối? Trong bài viết, chúng ta sẽ cùng phân tích qua ba tình huống thực tiễn để làm rõ:

1. Khi chứng từ đã được xuất trình hoặc đã được xác nhận trước sự kiện bất khả kháng, dù chưa kịp thanh toán thì sao?
2. Nếu việc xuất trình chứng từ không thể thực hiện vì ngân hàng đóng cửa, nhưng L/C quy định xuất trình tại ngân hàng đó?
3. Và nếu ngân hàng được chỉ định bị gián đoạn tại địa phương — người thụ hưởng có thể vượt rào bằng cách trình chứng từ trực tiếp đến ngân hàng phát hành?

————————

Bằng lăng kính kỷ luật, thực tế và pháp lý, bài viết sẽ giải đáp: trường hợp nào ngân hàng có thể từ chối thanh toán, và khi nào người thụ hưởng vẫn có cơ hội được nhận tiền dù L/C vượt quá hạn trong điều kiện bất khả kháng.

Trận động đất mạnh 8,8 độ xảy ra ngoài khơi vùng Viễn Đông của Nga hôm 30/7/2025, kèm theo sóng thần, đã khiến nhiều quốc gia và vùng lãnh thổ ở khu vực Thái Bình Dương chịu ảnh hưởng. Tại Nhật Bản, hơn 1,9 triệu người đã được yêu cầu sơ tán khi sóng ập vào phần lớn khu vực bờ biển phía Bắc và phía Đông. Sự kiện bất khả kháng này khiến các doanh nghiệp – trong đó có cả ngân hàng – tại khu vực bị ảnh hưởng buộc phải đóng cửa.

Vấn đề đặt ra là:

Liệu một ngân hàng buộc phải ngừng hoạt động do sự kiện bất khả kháng có được miễn nghĩa vụ thanh toán theo thư tín dụng, nếu L/C đó hết hạn trong thời gian ngừng hoạt động?

Nói cách khác: Ngân hàng phát hành đóng cửa do sự kiện bất khả kháng thì, khi hoạt động trở lại, có nghĩa vụ thanh toán hoặc chiết khấu thư tín dụng đã hết hạn trong thời gian gián đoạn hay không?

Dưới đây là ba tình huống nghiên cứu điển hình nhằm phân tích và trả lời cho câu hỏi nêu trên.

Điều 36 quy định gì?

Điều 36 quy định:

“Ngân hàng không chịu trách nhiệm đối với các hậu quả phát sinh từ việc gián đoạn hoạt động do thiên tai, bạo loạn, rối loạn dân sự, khởi nghĩa, chiến tranh, hành động khủng bố, đình công, hoặc bất kỳ nguyên nhân nào khác nằm ngoài tầm kiểm soát của ngân hàng. Khi hoạt động trở lại, ngân hàng không có nghĩa vụ thanh toán hoặc chiết khấu thư tín dụng đã hết hạn trong thời gian gián đoạn hoạt động.”

Khi đọc Điều 36 và giả định rằng một ngân hàng phát hành tại Nhật Bản buộc phải ngừng hoạt động do động đất và sóng thần, người thụ hưởng hoàn toàn có lý do để lo ngại rằng ngân hàng này – khi hoạt động trở lại – sẽ từ chối thanh toán L/C. Tương tự, ngân hàng được chỉ định đã thanh toán hoặc chiết khấu L/C cũng có lý do lo lắng rằng mình sẽ không được ngân hàng phát hành hoàn trả.

Tình huống 1

Ngân hàng P (Hokkaido, Nhật Bản) phát hành một L/C có xác nhận, người hưởng lợi là Ben B (Việt Nam).

L/C quy định thanh toán bằng cách xuất trình chứng từ tại quầy của Ngân hàng C (L/C available at the counter of Bank C by payment).

Ngày và nơi hết hạn: 8/8/2025 tại Việt Nam.

Ngân hàng C xác nhận L/C và thông báo cho Ben B.

Ngân hàng P đóng cửa ngày 30/7/2025.

Ben B giao hàng ngày 28/7/2025 (trước khi động đất và sóng thần xảy ra 2 ngày) và xuất trình bộ chứng từ phù hợp cho Ngân hàng C vào ngày 5/8/2025.

 Câu hỏi đặt ra:

1. Ngân hàng C có thể từ chối thanh toán dựa vào Điều 36 khi biết Ngân hàng P đã ngừng hoạt động do động đất và sóng thần không?
2. Ngân hàng C đã thanh toán và gửi bộ chứng từ cho Ngân hàng P bằng dịch vụ DHL, nhưng chứng từ không thể giao được do Ngân hàng P đã đóng cửa vì sự kiện bất khả kháng. Vậy khi hoạt động trở lại, Ngân hàng P có thể từ chối hoàn trả cho Ngân hàng C không?

Phân tích và kết luận – Tình huống 1

1. Động đất và sóng thần xảy ra tại Nhật Bản, nhưng L/C quy định thanh toán tại Ngân hàng C, và thời hạn hiệu lực là tại Việt Nam. Ben B đã xuất trình bộ chứng từ phù hợp cho Ngân hàng C – vốn vẫn hoạt động bình thường tại thời điểm đó. Do đó, Ben B phải được thanh toán.

Điều 36 không áp dụng cho Ngân hàng C. Là ngân hàng xác nhận, Ngân hàng C có nghĩa vụ thanh toán theo Khoản 8(a) của UCP 600, bất kể việc có được ngân hàng phát hành hoàn trả hay không.

Đây là một minh họa rõ ràng cho việc L/C có xác nhận giúp bảo vệ người thụ hưởng khỏi rủi ro không thanh toán từ ngân hàng phát hành hoặc rủi ro phát sinh tại quốc gia của ngân hàng phát hành.

2. Trong tình huống này, Ngân hàng C đã thực hiện đúng vai trò của mình và có quyền yêu cầu được hoàn trả từ Ngân hàng P.

Điều 36 không áp dụng cho Ngân hàng P trong trường hợp này. Khi hoạt động trở lại, Ngân hàng P vẫn phải hoàn trả cho Ngân hàng C, ngay cả khi chứng từ bị thất lạc trong quá trình vận chuyển.

Lập luận này dựa trên quyền được hoàn trả của ngân hàng được chỉ định có xác nhận – được bảo vệ bởi Khoản 7(c) và Điều 35 của UCP 600 (về trường hợp chứng từ bị mất trong quá trình vận chuyển).

Tình huống 2

Ngân hàng P (Hokkaido, Nhật Bản) phát hành L/C cho Ben B (Việt Nam).

L/C quy định thanh toán bằng cách xuất trình chứng từ tại quầy của Ngân hàng P (L/C available at the counter of Bank P by payment).

Ngày và nơi hết hạn: 8/8/2025 tại Nhật Bản.

Ngân hàng C chỉ là ngân hàng thông báo.

Ben B giao hàng ngày 28/7/2025.

Ngân hàng P đóng cửa ngày 30/7/2025.

Câu hỏi:

Ngân hàng C không phải là ngân hàng được chỉ định, và L/C quy định xuất trình chứng từ tại quầy của Ngân hàng P.

Ngân hàng C thay mặt Ben B gửi bộ chứng từ đến Ngân hàng P, nhưng chứng từ không được tiếp nhận đúng hạn do Ngân hàng P đã đóng cửa vì sự kiện bất khả kháng.

Vậy, khi hoạt động trở lại, Ngân hàng P có thể từ chối thanh toán theo Điều 36 không?

Phân tích và kết luận – Tình huống 2

L/C quy định việc xuất trình chứng từ tại quầy Ngân hàng P, nhưng việc xuất trình không thể thực hiện trong thời gian hiệu lực vì Ngân hàng P đóng cửa do bất khả kháng. Trong trường hợp này, Điều 36 có thể áp dụng đối với Ngân hàng P.

Theo đó, khi hoạt động trở lại, Ngân hàng P có quyền từ chối thanh toán nếu L/C đã hết hạn trong thời gian gián đoạn.

Tuy nhiên, cần lưu ý hai biến thể:

a. Chứng từ đã được xuất trình trước khi xảy ra sự kiện bất khả kháng, nhưng ngân hàng chưa kịp kiểm tra chứng từ.

→ Điều 36 không áp dụng. Ngân hàng vẫn phải kiểm tra và thanh toán sau khi hoạt động trở lại nếu chứng từ phù hợp.

b. Chứng từ đã được xác định là phù hợp trước sự kiện bất khả kháng, nhưng chưa kịp thanh toán.

→ Điều 36 không áp dụng. Ngân hàng vẫn phải thực hiện nghĩa vụ thanh toán.

Tình huống 3

Ngân hàng P (Hokkaido, Nhật Bản) phát hành một L/C có xác nhận. Người hưởng lợi là Ben B (Việt Nam).

L/C quy định xuất trình chứng từ và thanh toán tại quầy Ngân hàng C.

Ngày và nơi hết hạn: 8/8/2025 tại Việt Nam.

Ngân hàng C xác nhận và thông báo L/C cho Ben B.

Ben B giao hàng ngày 28/7/2025.

Ngân hàng C đóng cửa ngày 30/7/2025 do xảy ra động đất và sóng thần tại Việt Nam.

Ngày 31/7, Ben B cố gắng xuất trình chứng từ cho Ngân hàng C nhưng không thể do ngân hàng đã đóng cửa.

Câu hỏi:

Trong tình huống này, sự kiện bất khả kháng xảy ra tại Việt Nam khiến Ngân hàng C phải đóng cửa, khiến Ben B không thể xuất trình bộ chứng từ trong thời hạn L/C.

Khi hoạt động trở lại, Ngân hàng C có thể từ chối thanh toán theo Điều 36 không? Có cách nào để Ben B vẫn được thanh toán?

Phân tích và kết luận – Tình huống 3

Sự kiện bất khả kháng xảy ra tại Việt Nam. L/C hết hạn tại Việt Nam và quy định xuất trình tại Ngân hàng C. Trong trường hợp này, Điều 36 áp dụng:

Ngân hàng C có quyền từ chối thanh toán nếu L/C đã hết hạn trong thời gian gián đoạn hoạt động.

Tuy nhiên, theo Điều 6(a) của UCP 600, người thụ hưởng có thể lựa chọn xuất trình chứng từ trực tiếp đến ngân hàng phát hành – bỏ qua ngân hàng được chỉ định.

Do Ngân hàng C bị đóng cửa, Ben B hoàn toàn có thể xuất trình chứng từ trực tiếp cho Ngân hàng P trong thời hạn L/C. Ngân hàng P có nghĩa vụ thanh toán nếu chứng từ phù hợp.

 Kết luận

Điều 36 UCP 600 quy định rằng ngân hàng không chịu trách nhiệm đối với các hậu quả phát sinh từ việc gián đoạn hoạt động do thiên tai, bạo loạn, rối loạn dân sự, khởi nghĩa, chiến tranh, hành động khủng bố, đình công hoặc bất kỳ nguyên nhân nào khác nằm ngoài tầm kiểm soát của ngân hàng. Khi hoạt động trở lại, ngân hàng không có nghĩa vụ thanh toán hoặc chiết khấu thư tín dụng đã hết hạn trong thời gian gián đoạn hoạt động.

Tuy nhiên, việc một ngân hàng có thực sự được miễn trừ nghĩa vụ thanh toán hay không còn tùy thuộc vào nơi xuất trình mà L/C quy định và nơi xảy ra sự kiện bất khả kháng.

Tóm lại:

Nếu L/C quy định việc xuất trình chứng từ tại một ngân hàng mà ngân hàng đó bị gián đoạn hoạt động do sự kiện bất khả kháng, thì theo Điều 36, ngân hàng đó không phải thanh toán hoặc chiết khấu nếu L/C hết hạn trong thời gian đóng cửa.

Đây là một lĩnh vực của UCP 600 hiện gần như chưa có tiền lệ hoặc thực tiễn được ghi nhận. Do đó, một số quan điểm trong bài viết có thể còn gây tranh cãi – và hy vọng sẽ mở ra những cuộc thảo luận tương tự trong ngành./.

_____