Nguyễn Hữu Đức
Thông tin một số doanh nghiệp xuất khẩu điều Việt Nam có nguy cơ bị lừa gần 100 container hạt điều trị giá khoảng 20 triệu đô la Mỹ khi xuất sang Ý hồi đầu tháng 3 – 2022 đã gây chấn động dư luận trong nước đến mức Thủ tướng đã phải có công điện chỉ đạo yêu cầu các bộ ngành liên quan có biện pháp tháo gỡ cho doanh nghiệp.
Vụ lừa đảo quá tinh vi, bọn lừa đảo bằng cách nào đó đã đánh tráo và chiếm đoạt những bộ chứng từ gốc với ý định nhận các container hạt điều mà không phải trả tiền. Tưởng đã mất trắng nhưng nhờ sự vào cuộc quyết liệt của các bộ ngành trong nước, đặc biệt là sự hỗ trợ kịp thời của Thương vụ Việt Nam tại Ý, cuối cùng các doanh nghiệp giành lại được quyền sở hữu và thu hồi toàn bộ các container hạt điều. Mặc dù vậy, các doanh nghiệp chắc chắn đã phải tiêu tốn thêm nhiều chi phí phát sinh bao gồm phí lưu kho lưu bãi, phí luật sư, tiền ký quỹ để ngân hàng phát hành LOI bảo lãnh bồi hoàn cho hàng tàu, cước tàu vận chuyển hàng hóa đến Ý và trở lại Việt Nam…
Là người được ngân hàng liên quan tham vấn và có cơ hội theo dõi diễn tiến của thương vụ lừa đảo này, người viết bài này xin chia sẻ thông tin về thương vụ và rút ra một số bài học kinh nghiệm cho các doanh nghiệp xuất nhập khẩu điều Việt Nam nói riêng và các doanh nghiệp xuất khẩu nói chung nhằm giúp phòng tránh những vụ lừa đảo tương tự có thể xảy ra trong tương lai.
TÓM TẮT VỤ VIỆC
5 doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam, thông qua một công ty môi giới, ký hợp đồng xuất khẩu hạt điều với các đối tác nhập khẩu ở Ý, thanh toán bằng phương thức nhờ thu chứng từ trả ngay (D/P).
Sau khi ký hợp đồng, các doanh nghiệp thực hiện giao tổng cộng 76 container hạt điều lên tàu và xuất trình các bộ chứng từ tương ứng thông qua các ngân hàng Việt Nam để thực hiện nhờ thu.
Các ngân hàng Việt Nam gửi các bộ chứng từ bằng chuyển phát nhanh đến các ngân hàng thu hộ được chỉ định ở Ý nhưng sau đó nhận được phản hồi từ các ngân hàng này rằng họ chỉ nhận được những bộ chứng từ photocopy hoặc toàn giấy trắng và người trả tiền (drawee) theo chỉ thị nhờ thu không phải khách hàng của họ.
Đặc điểm chung của giao dịch:
- Tất cả các vận đơn gốc xuất trình kèm theo các bộ chứng từ nhờ thu đều là vận đơn đích danh (thể hiện đích danh các doanh nghiệp nhập khẩu là người nhận hàng).
- Tất cả các đối tác nhập khẩu Ý đều mới giao dịch lần đầu; các doanh nghiệp Viêt Nam chỉ làm việc với công ty môi giới, không liên hệ trực tiếp với các đối tác nhập khẩu.
- Công ty môi giới đề nghị gửi chung nhiều bộ chứng từ nhờ thu trong một bì thư chuyển phát nhanh. Khi ngân hàng gửi các bộ chứng từ đến ngân hàng thu hộ, công ty môi giới liên tục hối thúc cung cấp số bill chuyển phát nhanh.
Sau khi nhận được phản hồi của các ngân hàng thu hộ, các ngân hàng Việt Nam nhận định khả năng các bộ chứng từ gốc đã bị bọn lừa đảo bằng cách nào đó đánh tráo hoặc chiếm đoạt với ý định nhận hàng mà không phải trả tiền nên ngay lập tức liên hệ với công ty chuyển phát nhanh đề nghị thu hồi những bộ chứng từ đang trên đường đi, đồng thời thông báo sự việc và đề nghị các doanh nghiệp xuất khẩu liên quan làm việc với các hãng tàu để có phương án giữ hàng và báo cáo với Hiệp hội Điều Việt Nam và các cơ quan bộ ngành để tìm phương án ngăn chặn lừa đảo.
Rất may, như đã nêu ở trên, các cơ quan bộ ngành đã nhanh chóng vào cuộc, đặc biệt Thương vụ Việt Nam tại Ý đã tích cực làm việc quản lý cảng, hãng tàu, các ngân hàng, các cơ quan chức năng địa phương, tòa án Ý, hỗ trợ các doanh nghiệp tiếp cận luật sư để tư vấn, tiến hành các thủ tục pháp lý cần thiết nhằm ngăn chặn kịp thời việc các hãng tàu giao hàng cho bọn lừa đảo và giúp trả lại quyền sở hữu các lô hàng bị đánh tráo chứng từ cho các doanh nghiệp Việt Nam.
Theo thông tin của Thương vụ Việt Nam tại Ý cũng như Hiệp hội Điều Việt Nam, thông tin ban đầu các doanh nghiệp Việt Nam bị lừa 100 container nhưng sau khi xác thực lại chính xác chỉ có 76 container điều xuất sang Ý gặp sự cố, đến nay đã cơ bản xử lý xong, từ nguy cơ mất trắng nay các doanh nghiệp không mất container nào dù kẻ lừa đảo đã đánh tráo và chiếm đoạt 33 bộ chứng từ gốc.
BÀI HỌC KINH NGHIỆM
Qua thương vụ lừa đảo hạt điều lớn nhất từ trước đến nay, các doanh nghiệp xuất khẩu hạt điều nói riêng và các doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu nói chung cần rút ra những bài học kinh nghiệm giúp phòng tránh bị lừa đảo trong hoạt động kinh doanh mua bán quốc tế cũng như rút ra những bài học kinh nghiệm xử lý tình huống khi bị lừa đảo, hạn chế tổn thất ở mức thấp nhất.
Cần tìm hiểu thông tin, đánh giá uy tín và năng lực tài chính của đối tác
Trong kinh doanh xuất khẩu, trước khi đặt bút ký hợp đồng với đối tác giao dịch lần đầu, đặc biệt là giao dịch có giá trị lớn, doanh nghiệp xuất khẩu cần thông qua các kênh thông tin khác nhau như ngân hàng, thương vụ Việt Nam tại nước nhập khẩu tìm hiểu thông tin, đánh giá uy tín, năng lực tài chính và khả năng thanh toán của đối tác cũng như đánh giá các rủi ro có khả năng xảy ra để có cơ sở quyết định có nên ký hợp đồng hay không và nếu ký thì sẽ ký với điều kiện thanh toán và phương thức thanh toán nào để đảm bảo sẽ nhận được thanh toán khi giao hàng.
Trong thương vụ hạt điều liên quan, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam đã ký hợp đồng xuất khẩu hạt điều có giá trị lớn thanh toán bằng phương thức nhờ thu D/P với các đối tác là các doanh nghiệp nhập khẩu của Ý thông qua một công ty môi giới mà không có bất cứ sự tìm hiểu thông tin hay đánh giá uy tín, năng lực tài chính cũng như khả năng thanh toán của đối tác.
Theo ông Nguyễn Đức Thanh, công sứ tham tán thương mại tại Ý, người trực tiếp hỗ trợ doanh nghiệp thu hồi 76 container, hầu hết các đối tác nhập khẩu của 5 doanh nghiệp trong nước là những công ty đăng ký kinh doanh ở địa phương, rất nhỏ, chỉ có 1-2 người làm việc, có công ty ở giữa cánh đồng, không hoạt động sản xuất.
Ông Bạch Khánh Nhật, Phó chủ tịch Hiệp hội Điều Việt Nam cho biết nguyên nhận bị lừa là do quá tin tưởng vào công ty môi giới (đã làm việc với 5 doanh nghiệp xuất khẩu điều 15 năm) nên không liên hệ trực tiếp với đối tác.
Bài học rút ra là luôn tìm hiểu thông tin, đánh giá uy tín và năng lực tài chính của đối tác mới giao dịch lần đầu, đừng quá tin tưởng vào công ty môi giới mà bỏ qua bước quan trọng này. Nếu các doanh nghiệp Việt Nam đã tìm hiểu và biết đối tác là những công ty rất nhỏ như theo mô tả của ông Thanh, chắc chắn đã không ký hợp đồng và đã không bị lừa đảo.
Thương lượng điều kiện thanh toán và phương thức thanh toán thích hợp
Đối với các giao dịch có giá trị lớn và đối tác mới giao dịch lần đầu, doanh nghiệp xuất khẩu cần thương lượng thỏa thuận với đối tác về điều kiện thanh toán và phương thức thanh toán thích hợp để đảm bảo nhận được thanh toán khi giao hàng. Theo đó, doanh nghiệp, tùy theo kết quả đánh giá, có thể đề nghị đối tác chấp nhận thanh toán tiền hàng bằng phương thức trả trước (advance payment) hoặc bằng phương thức thư tín dụng (L/C) hoặc kết hợp cả hai phương thức, ví dụ, 30% giá trị hợp đồng thanh toàn bằng phương thức trả trước trong vòng 10 ngày kể từ ngày ký hợp đồng, 70% còn lại sẽ được thanh toán bằng L/C trả ngay.
Phương thức nhờ thu chứng từ thường chỉ áp dụng đối với các giao dịch có giá trị nhỏ tương đương từ từ 5 -20 ngàn đô la và đối tác nhập khẩu thường là khách hàng truyền thống, luôn thanh toán sòng phẳng.
Thật ngạc nhiên khi các doanh nghiệp Việt Nam ký hợp đồng xuất khẩu hạt điều có giá trị hàng triệu đô la Mỹ với các đối tác mới giao dịch lần đầu mà đã chấp nhận điều kiện thanh toán bằng phương thức nhờ thu chứng từ. Với phương thức này, ngay cả khi không bị lừa đảo, các doanh nghiệp xuất khẩu vẫn có thể đối mặt với rủi ro nếu đối tác nhập khẩu vì lý do nào đó không nhận chứng từ để đi nhận hàng. Nếu xảy ra trường hợp này, doanh nghiệp phải tìm đối tác nhập khẩu khác để bán lại có thể với giá thấp hơn hoặc phải thuê tàu vận chuyển hàng ngược trở lại Việt Nam.
Cho đến nay vẫn chưa xác định chính xác cách bọn lừa đảo đánh tráo chứng từ gốc, nghi ngờ là chúng có thể hoặc là móc ngoặc nhân viên chuyển phát nhanh để đánh tráo. Tuy nhiện, phương thức nhờ thu chứng từ có kẻ hở để bọn lừa đảo có thể lợi dụng để đánh tráo chứng từ. Thủ thuật đơn giãn không ngờ như sau: khi ký hợp đồng nhập khẩu thanh toán bằng phương thức nhờ thu, bọn lừa đảo sẽ cung cấp thông tin tên và địa chỉ ngân hàng được chỉ định thu hộ nhưng cố tình cung cấp hòm thư bưu điện (P.O Box) của chúng thay vì của ngân hàng thu hộ; chúng yêu cầu ngân hàng cung cấp số bill chuyển phát nhanh để tiện theo dõi khi nào chứng từ được gởi đến hòm thư bưu điện của chúng để thực hiện đánh tráo bằng bộ chứng từ photocopy hoặc toàn giấy trắng như đã thông tin ở trên.
Một cán bộ ngân hàng cho biết mánh lới lừa đảo nhằm đánh tráo hoặc chiếm đoạt bộ chứng từ gốc đã từng xảy ra với ngân hàng, do vậy, ngân hàng rút kinh nghiệm luôn kiểm tra đối chiếu địa chỉ của ngân hàng nhận chứng từ trên website của họ hoặc trên Bankers’ Almanac để tránh bị lừa, thậm chí từ chối gửi chứng từ đến địa chỉ là hòm thư bưu điện.
Bài học rút ra là với các giao dịch có giá trị vài chục ngàn đô la Mỹ trở lên, đặc biệt với đối tác mới giao dịch lần đầu, doanh nghiệp xuất khẩu đừng bao giờ chấp nhận điều kiện thanh toán bằng phương thức nhờ thu. Tùy theo kết quả tìm hiểu, đánh giá uy tin và năng lực tài chính của đối tác, doanh nghiệp có thể đề nghị đối tác chấp nhận thanh toán tiền hàng bằng phương thức trả trước hoặc bằng phương thức L/C hoặc kết hợp cả hai phương thức.
Đừng bao giờ chấp nhận vận đơn đích danh
Vận đơn đích danh là vận đơn thể hiện đích danh tên và địa chỉ người nhận hàng ở ô người nhận hàng (consignee box). Người nhận hàng có tên trên vận đơn đích danh có thể xuất trình vận đơn cho hãng tàu mà không cần ký hậu, thậm chí theo luật một số nước, anh ta có thể nhận hàng mà không phải xuất trình vận đơn miễn là anh ta chứng minh với hãng tàu anh ta đúng là người nhận hàng ghi trong vận đơn.
Các doanh nghiệp xuất khẩu hạt điều đã rơi vào bẩy của bọn lừa đảo khi chấp nhận cung cấp các vận đơn đích danh. Nếu đó là vận đơn lập theo lệnh của ngân hàng thu hộ, thì ngay cả khi chiếm đoạt được vận đơn gốc, bọn lừa đảo cũng không được hãng tàu giao hàng nếu vận đơn đó không được ngân hàng thu hộ ký hậu.
Bài học kinh nghiệm rút ra từ thương vụ lừa đảo hạt điều là các doanh nghiệp xuất khẩu đừng bao giờ chấp nhận yêu cầu xuất trình vận đơn đích danh trừ phi đối tác nhập khẩu đã trả trước tiền hàng.
Hành động kịp thời, đúng cách, đúng thủ tục pháp lý
Vụ lừa đảo liên quan đến các container hạt điều xuất sang Ý đến nay đã được xử lý thành công hơn mong đợi. Từ nguy cơ mất trắng các doanh nghiệp đã giành lại quyền kiểm soát và quyền sở hữu toàn bộ 76 container có vấn đề, không mất container nào dù bọn lừa đảo đã đánh tráo và chiếm đoạt 33 bộ chứng từ gốc.
Có được kết quả trên là nhờ các ngân hàng, các doanh nghiệp và các bộ ngành Chính phủ, đặc biệt là Thương vụ Việt Nam tại Ý, đã phản ứng nhanh chóng, hành động kịp thời, đúng cách, đúng thủ tục pháp lý.
Tóm lại, qua thương vụ lừa đảo hạt điều các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam có thể rút ra nhiểu bài học kinh nghiệm quý giá từ việc tìm hiểu thông tin, đánh giá uy tín và năng lực tài chính đối tác, lựa chọn phương thức thanh toán thích hợp và an toàn đến cách thức xử lý khi phát hiện dấu hiệu lưà đảo. Hi vọng bài viết giúp các doanh nghiệp nâng cao cảnh giác hơn trong mua bán ngoại thương nhằm phòng tránh bị kẻ gian lừa đảo./.
