TRAO ĐỔI MỘT SỐ VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN HỐI PHIẾU TRONG L/C

Nguyễn Hữu Đức

Từ sau vụ mất trắng 1.451.935,75USD liên quan đến L/C nhập 10.000 tấn phân urea của Centrimex 3, vấn đề hối phiếu trong L/C đã thu hút được sự chú ý của nhiều người quan tâm đến lĩnh vực thanh toán L/C ở Việt Nam. Mới đây nhân sự việc TAND TP Hà Nội mở phiên toà xét xử vụ án trên (diễn ra từ ngày 7-14/8/2006), người viết có trao đổi một số vấn đề liên quan đến hối phiếu với anh N.V.T (tên thật đã được thay đổi), giảng viên môn Thanh toán Quốc tế của HVNH. Nhận thấy rằng có thể chia sẻ vấn đề này với các đồng nghiệp và bạn đọc quan tâm, người viết xin trích đăng một phần nội dung thư người viết gửi cho anh N.V.T.

Anh T. thân mến,

Tôi đã nhận được thư của anh gửi ngày 15/8/2006, đề nghị tôi giải đáp một số vấn đề liên quan đến hối phiếu trong thư tín dụng (L/C). Vì tôi không phải là chuyên gia về vấn đề hối phiếu và cũng chưa phải là một trọng tài viên quốc tế như anh nghĩ nên e rằng không thể giải đáp một cách thấu đáo những vấn đề anh đặt ra. Tuy vậy, với tư cách là người có chút ít kinh nghiệm thực hành thanh toán L/C ở ngân hàng, tôi cũng xin được trao đổi với anh (thay vì trả lời) một số vấn đề trong khả năng và chừng mực hiểu biết của tôi.
………
Hối phiếu có phải là chứng từ thương mại được yêu cầu theo LC ? Sai sót liên quan đến hối phiếu có cấu thành lý do để NHPH/người mở L/C từ chối chứng từ ?

Nhân vụ tranh chấp giữa SGD I NHNo&PTNT Việt Nam và Centrimex 3 liên quan đến vụ mất trắng 1.451.935,75USD liên quan đến L/C nhập 10.000 tấn phân urea, tôi đã có hai bài viết: (i) “Một số lưu ý về việc sử dụng hối phiếu trong thư tín dụng” và (ii) “Bài học từ một thương vụ” đăng trên Tạp chí Ngân hàng – số chuyên đề 2001 và số 6/2003, trong đó tôi cũng đã phân tích đầy đủ các cơ sở để khẳng định hối phiếu không phải là chứng từ giống như các chứng từ khác (chứng từ thương mại) được yêu cầu xuất trình theo L/C và sai sót liên quan đến hối phiếu không cấu thành lý do để NHPH/người mở L/C từ chối chứng từ. Do vậy, trong thư trao đổi với anh lần này, tôi sẽ không nêu lại những vấn đề đã được trình bày trong hai bài viết nêu trên mà sẽ cung cấp thêm cho anh ý kiến của Uỷ ban Ngân hàng ICC (UBNH ICC), ý kiến của một số chuyên gia quốc tế và quan điểm của toà án về vấn đề này.

UBNH ICC có ý kiến như sau: “…việc yêu cầu xuất trình hối phiếu thường là theo yêu cầu của NHPH chứ không phải người mở LC. Do vậy, sai sót liên quan đến hối phiếu ký phát đòi tiền NHPH không phải là mối quan tâm của người mở L/C và họ cũng không nên dựa vào đó mà chấp nhận hay không chấp nhận” (TA267/query 2).

T.O Lee (T.O Lee Consultants Ltd) đưa ra các cơ sở dưới đây để khẳng định hối phiếu không phải là chứng từ như các chứng từ thương mại được yêu cầu theo L/C:

(i) Ngân hàng chứ không phải Người mở L/C yêu cầu hối phiếu;
(ii) Hối phiếu không có vai trò gì trong giao dịch gốc giữa người bán và người mua;
(iii) Một số loại L/C không yêu cầu hối phiếu, chẳng hạn như L/C trả ngay không có hối phiếu (sight payment L/C) hoặc L/C trả chậm không có hối phiếu (deferred payment L/C);
(iv) Hối phiếu không được liệt kê ở các trường quy định về chứng từ như Field 46A (Các chứng từ được yêu cầu) hoặc Field 78A (Các chỉ thị đặc biệt) trong các thông báo L/C bằng SWIFT hoặc bằng thư.

Heinz Hertl (Bank of Austria AG) khẳng định: “ Hối phiếu không phải là lý do để từ chối trả tiền … UCP cũng không có điều khoản nào quy định về vấn đề hối phiếu (silent on the subject of drafts), nghĩa là, nếu như hối phiếu có được xem là chứng từ đi chăng nữa thì nó phải được xử lý theo Điều 21. Thông thường L/C chỉ có các yêu cầu liên quan đến tên người trả tiền (drawee) và kỳ hạn (tenor) của hối phiếu, chứ không có thêm các yêu cầu nào khác. Do vậy, NHPH không nên nêu những sai sót liên quan đến các chi tiết không được quy định trong L/C…”

Phán quyết của Toà Thương Maị Anh liên quan đến tranh chấp giữa China Merchants Bank (CMB) và Credit Industriel et Commercial (CIC) năm 2002 cho thấy quan điểm của toà án cũng thống nhất với ý kiến của UBNH ICC và của đa số các chuyên gia về L/C.

Để anh có cơ sở hiểu rõ phán quyết của Toà Thương Maị Anh, tôi xin tóm tắt tình huống dẫn đến tranh chấp liên quan đến hối phiếu trong vụ CMB và CIC nêu trên như sau:

CMB phát hành L/C quy định tại Field 47A rằng các chứng từ phải được lập bằng tiếng Anh (All documents must be made in English) nhưng hối phiếu xuất trình lại được ký phát theo mẫu in sẵn bằng tiếng Pháp. CMB gửi thông báo từ chối chứng từ cho CIC nêu các sai sót, trong đó có sai sót liên quan đến hối phiếu như sau: “Hối phiếu của người hưởng không được lập bằng tiếng Anh” (Beneficiary’s draft not made in English).

Thẩm phán David Steel (Toà Thương Mại Anh) đưa ra kết luận liên quan đến hối phiếu như sau: “Căn cứ cấu trúc của L/C, các chứng từ được yêu cầu lập bằng tiếng Anh tại Field 47A là các chứng từ được yêu cầu chiết khấu được nêu tại Field 46A. Các chứng từ này không bao gồm các hối phiếu. Sự phân biệt này được thể hiện rõ tại Field 78, theo đó ngân hàng cam kết rằng khi nhận được “các chứng từ” ngân hàng sẽ chấp nhận hối phiếu …Các hối phiếu không phải là một phần của các chứng từ thương mại, mà sau khi chiết khấu, sẽ được giao cho người yêu cầu mở L/C. Chúng đơn giản chỉ là một phần của tiến trình theo đó nghĩa vụ trả tiền của CMB được đặt dưới hình thức có thể sẵn sàng được chiết khấu. Việc không chấp nhận hối phiếu không giải trừ CMB khỏi nghĩa vụ phải trả tiền khi đáo hạn. Điều này chỉ lấy đi của CIC cơ hội (chiết khấu hối phiếu) trên thị trường.”

Trong thư anh nhờ tôi giải đáp về việc NHPH/người mở L/C có thể từ chối chứng từ nếu như bộ chứng từ xuất trình không có hối phiếu hoặc hối phiếu được xuất trình bị một trong các sai sót như sau đây: (i) số tiền hối phiếu khác với hoá đơn; (ii) hối phiếu không được ký hậu; (iii) hối phiếu ký phát đòi tiền người mở L/C thay vì NHPH; (iv) hối phiếu bị sửa chữa nhưng không được xác nhận bởi người ký phát … Trên cơ sở ý kiến của UBNH ICC cũng như của các chuyên gia và phán quyết của Toà Thương Mại Anh liên quan đến hối phiếu, tôi có thể trả lời anh như sau:

Hối phiếu không phải là chứng từ giống như các chứng từ thương mại được yêu cầu xuất trình theo L/C (tại Field 46A), do vậy, nếu hối phiếu không được xuất trình hoặc có sai sót nhưng các chứng từ thương mại được yêu cầu xuất trình phù hợp với các điều kiện và điều khoản L/C thì NHPH vẫn phải chấp nhận chứng từ và thực hiện trả tiền như đã cam kết trong L/C, theo đó nếu L/C quy định trả ngay thì thực hiện trả tiền ngay, nếu L/C quy định trả sau thì thực hiện trả sau.

Cũng xin nói thêm rằng đối với L/C chấp nhận (Acceptance L/C – L/C trả chậm có hối phiếu), nếu hối phiếu (trả chậm) không được xuất trình theo bộ chứng từ hoặc hối phiếu có sai sót nhưng các chứng từ thương mại được yêu cầu xuất trình phù hợp với các điều kiện và điều khoản của L/C, NHPH có thể không chấp nhận hối phiếu nhưng vẫn phải có nghĩa vụ thanh toán bộ chứng từ khi đáo hạn. Việc NHPH không chấp nhận hối phiếu chỉ ảnh hưởng đến cơ hội chiết khấu hối phiếu trả chậm của người hưởng/ngân hàng chiết khấu, chứ hoàn toàn không cản trở quyền của người hưởng/ngân hàng chiết khấu nhận đươc tiền khi đáo hạn. Đối với hối phiếu ký phát với số tiền khác với quy định L/C, ví dụ: L/C quy định hối phiếu ký phát 80% trị giá hoá đơn nhưng hối phiếu xuất trình ký phát với số tiền lớn hơn, NHPH có thể chỉ thực hiện trả số tiền theo quy định L/C, tức là 80% trị giá hoá đơn.

Chắc anh cũng đã từng theo dõi diễn biến vụ tranh chấp giữa SGD I NHNo&PTNT Việt Nam và Centrimex 3 liên quan đến việc mất trắng 1.451.935,75USD nêu trên. Vụ tranh chấp này này có một chút zích zắc liên quan đến hối phiếu: SGD I-NHNo&PTNT Việt Nam từ chối chứng từ do BHF xuất trình với lý do hối phiếu bị sai sót: ghi sai số tiền bằng chữ và không ghi tên người trả tiền (drawee). BHF không chấp sai sót do SGD I-NHNo&PTNT Việt Nam nêu ra và sau đó đã tự động trích tài khoản của SGD I-NHNo&PTNT Việt Nam để thu hồi tiền hàng theo L/C. Tôi cho rằng việc BHF phản đối sai sót liên quan đến hối phiếu là hoàn toàn đúng bởi hối phiếu không phải là chứng từ giồng như các chứng từ thương mại được yêu cầu xuất trình theo L/C, do vậy, những sai sót liên quan đến hối phiếu không phải là lý do để SGD I-NHNo&PTNT Việt Nam có thể từ chối chứng từ /trả tiền.

Người ký phát hối phiếu phải tuân thủ theo luật nào ? Ngân hàng căn cứ luật nào để kiểm tra hối phiếu ? NHPH có thể căn cứ vào luật địa phương (luật quốc gia) để từ chối hối phiếu ?

Trong thư anh cho rằng quy định tại Điều 52 ISBP “số tiền ghi bằng chữ phải chính xác đúng với số tiền ghi bằng số nếu cả hai cùng được thể hiện …” không đúng với quy định tại Điều 6 của Công ước Geneve 1930 về hối phiếu và cũng không đúng với khoản 3, Điều 16 của Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam, do vậy, anh đưa ra các cấu hỏi sau:

(i) Người ký phát hối phiếu phải tuân thủ theo luật nào ?
(ii) Ngân hàng căn cứ luật nào để kiểm tra hối phiếu ?
(iii) NHPH có thể căn cứ vào luật địa phương để từ chối hối phiếu có sửa đổi cho dù đã có xác nhận của ngườiký phát ?

Trước khi trả lời các câu hỏi, tôi muốn trao đổi với anh về việc quy định tại Điều 52 ISBP có trái với Điều 6 của Công ước Geneve 1930 và khoản 3, Điều 16 của Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam hay không.

ISBP có chức năng tương tự như một cuốn cẩm nang hướng dẫn kiểm tra chứng từ trong phương thức thanh toán L/C phù hợp với thông lệ và tập quán ngân hàng quốc tế nhằm mục đích hạn chế sai sót chứng từ. Với chức năng hướng dẫn, ISBP phải lựa chọn cách “chuẩn” nhất để hướng dẫn. Tôi cho rằng việc Điều 52 ISBP hướng dẫn cách ghi “số tiền bằng chữ phải chính xác với số tiền bằng số, nếu cả hai cùng được thể hiện” là một cách hướng dẫn “chuẩn” và hoàn toàn không mâu thuẩn với Điều 6 Công ước Geneve về hối phiếu, cũng không mâu thuẩn với khoản 3 Điều 16 Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam, Điều 8 UN-UNICITRAL hoặc Đạo Luật Hối phiếu 1882 của Anh … cho dù những Luật về hối phiếu trên đều quy định giống nhau rằng trường hợp số tiền bằng chữ khác với số tiền bằng số, số tiền thanh toán của hối phiếu sẽ căn cứ theo số tiền ghi bằng chữ. Cần phân biệt sự khác nhau giữa một bên hướng dẫn cách ghi đúng số tiền bằng số và số tiền bằng chữ trên hối phiếu và một bên là quy định về số tiền thanh toán trong trường hợp có sự khác nhau giữa số tiền bằng số và số tiền bằng chữ.

■ Về việc người ký phát hối phiếu phải tuân thủ theo luật nào, tôi xin xác nhận với anh rằng hối phiếu luôn luôn được ký phát phù hợp với luật của địa phương nơi hối phiếu được ký phát. Việc chấp nhận, bảo lãnh, bảo lãnh, thanh toán, truy đòi, khởi kiện được thực hiện phù hợp vơi luật địa phương nơi hối phiếu được chấp nhận, bảo lãnh, bảo lãnh, thanh toán, truy đòi, khởi kiện. Chẳng hạn, một hối phiếu được ký phát bởi người hưởng lợi L/C ở nước Anh phải phù hợp với Đạo luật Hối phiếu 1882 của Anh, tuy nhiên, nếu hối phiếu đó (hối phiếu ký phát theo Đạo luật Hối phiếu 1882) được chấp nhận, bảo lãnh, thanh toán, truy đòi, khởi kiện… ở Việt Nam thì việc chấp nhận, bảo lãnh, thanh toán, truy đòi, khởi kiện… phải được thực hiện theo luật của Việt Nam, tức là Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam.

Khoản 3 và 4 Điều 6 (Áp dụng điều ước quốc tế và tập quán thương mại quốc tế trong quan hệ công cụ chuyển nhượng có yếu tố nước ngoài) Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam cũng quy định tương tự, theo đó khoản 3 quy định như sau: “Trong trường hợp công cụ chuyển nhượng được phát hành ở Việt Nam nhưng được nhưng được chấp nhận, bảo lãnh, chuyển nhượng, cầm cố, nhờ thu, thanh toán, truy đòi, khởi kiên ở một nước khác thì công cụ chuyển nhượng phải được phát hành theo quy định của Luật này (Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam)”; khoản 4 quy định: “ Trong trường hợp công cụ chuyển nhượng được phát hành ở nước khác nhưng được chấp nhận, bảo lãnh, chuyển nhượng, cầm cố, nhờ thu, thanh toán, truy đòi, khởi kiện ở Việt Nam thì việc chấp nhận, bảo lãnh, chuyển nhượng, cầm cố , nhờ thu, thanh toán, truy đòi, khởi kiện được thực hiện theo quy định của Luật này (Luật các công cụ chuyển nhượng của Việt Nam).”

■ Về câu hỏi ngân hàng căn cứ theo luật nào để kiểm tra hối phiếu, tôi xin khẳng định với anh rằng ngân hàng không căn cứ luật về hối phiếu để kiểm tra hối phiếu mà sử dụng UCP và ISBP để xác định sự phù hợp của hối phiếu với L/C và tập quán ngân hàng quốc tế.

Diễn đàn DC-PRO (ICC) vào tháng Tư năm 2002 cũng đã từng diễn ra cuộc tranh luận sôi nỗi giữa T.O Lee và Gladiator Jeremy (cả hai đều là những chuyên gia L/C nổi tiếng) về việc sử dụng luật hay không sử dụng luật trong việc xác định sự phù hợp của hối phiếu . “Võ sĩ giác đấu” (Gladiator) Jeremy, người ủng hộ quan điểm sử dụng luật trong việc xác định tính hợp lệ của hối phiếu, cho rằng ông không thấy có sự xung đột nào trong việc áp dụng luật để xác định sự phù hợp của hối phiếu. Trong khi đó, “Mãnh hổ” (Tiger) Lee, người kịch liệt phản đối việc dùng luật để xác định tính hợp lệ của hối phiếu, cho rằng UCP không có điều khoản nào yêu cầu ngân hàng phải kiểm tra hối phiếu theo luật địa phương. Nếu phải căn cứ theo luật địa phương để kiểm tra hối phiếu thì sẽ phát sinh nhiều bất cập, chẳng hạn như liệu ngân hàng chiết khấu có quyền nhận được tiền hoàn trả trong trường hợp hối phiếu ký phát phù hợp với luật địa phương của ngân hàng chiết khấu nhưng không phù hợp với luật địa phương của NHPH…

Tôi cho rằng cán bộ tác nghiệp L/C biết thêm luật về hối phiếu là rất tốt nhưng tôi không tán thành quan điểm “ngân hàng phải căn cứ theo luật để xác định sự phù hợp của hối phiếu” bởi nếu như vậy thì ngân hàng (cụ thể là cán bộ tác nghiệp L/C) phải nghiên cứu khoảng 150 luật về hối phiếu của các nước. E rằng điều này là không thể. Thành thật mà nói, là người từng có một số năm thực hành kiểm tra chứng từ L/C, tuy nhiên, mãi cho đến khi được anh hỏi tôi mới vội vàng đọc lại một vài điều luật về hối phiếu để có cơ sở trao đổi với anh.

■ Liên quan câu hỏi cụ thể của anh về việc NHPH có thể căn cứ luật địa phương để từ chối hối phiếu có sửa đổi cho dù đã có xác nhận của người ký phát hay không, tôi xin được trao đổi như sau:

Luật hối phiếu của một số nước quy định hối phiếu bị sữa chữa sẽ không được chấp nhận cho dù những sửa chữa trên hối phiếu đó đã được người ký phát xác nhận. Tuy nhiên, nếu quy định này không được NHPH ở các nước đó quy định cụ thể trong L/C thì NHPH sẽ không thể căn cứ luật của nước mình để từ chối hối phiếu bị sữa chữa có xác nhận của người ký phát. Điều 58 ISBP quy đinh rõ về vấn đề này như sau: “Ở một số nước, những hối phiếu bị sửa chữa và thay đổi sẽ không được chấp nhận ngay cả khi đã được người ký phát xác nhận. NHPH ở các nước đó phải ghi chú trong L/C về việc không cho phép sửa chữa và thay đổi trên hối phiếu”.

Tôi thấy cũng nên lưu ý lại một lần nữa rằng việc từ chối hối phiếu (nếu có) không giải trừ NHPH khỏi nghĩa vụ phải trả tiền theo quy định của L/C nếu như các chứng từ thương mại được yêu cầu xuất trình phù hợp với các điều kiện và điều khoản L/C.
…..
Như đã nêu ở phần mở đầu, tôi không phải là chuyên gia về hối phiếu và cũng không phải là trọng tài viên quốc tế, do vậy, tôi chỉ xin trao đổi dông dài với anh mấy vấn đề trong khả năng và chừng mực hiểu biết của một người có chút ít kinh nghiệm thực tế về thanh toán L/C, chứ không có ý định trả lời những câu hỏi vốn có nhiều ý kiến trái ngược nhau./.

Nguyễn Hữu Đức

P/s:

Bài viết trên đây, đăng trên Tạp chí Ngân hàng cách đây 12 năm (số 9/2006), là một bức thư nghiệp vụ dài hơn 3300 từ trả lời một giáo sư Thanh toán Quốc tế của Học viện Ngân hàng Hà Nội về một số vấn đề liên quan đến hối phiếu trong giao dịch L/C.

Bức thư dài nhưng Mr. Old Man dám chắc các bạn nghiên cứu thanh toán quốc tế không thất vọng khi đọc bài viết này.