BÀN VỀ ĐIỀU KIỆN THANH TOÁN CỦA LC XUẤT KHẨU THỦY SẢN SANG THỊ TRƯỜNG BẮC MỸ VÀ EU *

Nguyễn Hữu Đức

Trong những năm gần đây các nhà xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam cố gắng thâm nhập vào thị trường Bắc Mỹ và EU. Tuy nhiên, việc xuất khẩu thuỷ sản vào những thị trường mới này gặp không ít những trở ngại. Vụ hàng chục container hàng thuỷ sản của Việt Nam xuất sang thị trường Bắc Mỹ và EU bị tiêu huỷ hoặc bị gửi trả lại do không vượt qua được sự kiểm tra ngặt nghèo của Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (USFDA – US Food and Drugs Administration), Cơ quan Kiểm tra Thực phẩm Canada (CFIA – Canadian Food Inspection Agency) hoặc các cơ quan quản lý thực phẩm của các nước EU cho thấy những thị trường mới này hoàn toàn không phải dễ chơi đối với các nhà xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam.

Trong bài viết này dưới góc độ của ngân hàng phục vụ nhà xuất khẩu, chúng tôi xin được lưu ý các nhà xuất khẩu (người thụ hưởng LC) một số vấn đề về điều kiện thanh toán của những LC được phát hành bởi các ngân hàng Bắc Mỹ và EU, đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm giúp các nhà xuất khẩu hạn chế rủi ro và tối đa hoá cơ hội được tài trợ trong giao dịch thanh toán theo phương thức LC.
Như đã đề cập ở trên, hàng thuỷ sản nhập vào thị trường Bắc Mỹ và EU phải trải qua sự kiểm tra nghiêm ngặt của các cơ quan chức năng của các nước này. Nếu mở LC với điều kiện thanh toán thông thường, nhà nhập khẩu (người yêu cầu mở LC) phải thực hiện thanh toán hoặc chấp nhận thanh toán trên cơ sở chứng từ xuất trình phù hợp, trong khi họ có thể sẽ phải gánh chịu rủi ro nếu lô hàng không vượt sự kiểm tra của các cơ quan chức năng. Do đó, để loại bỏ rủi ro này, các nhà nhập khẩu ở các nước Bắc Mỹ và EU yêu cầu ngân hàng của họ phát hành LC có điều kiện thanh toán như sau:

“Nhằm tạo điều kiện cho việc kiểm tra hàng hoá của cơ quan chức năng và trên cơ sở cam kết của người yêu cầu mở LC về việc thông báo ngay lập tức cho ngân hàng phát hành LC kết quả kiểm tra của cơ quan chức năng, ngân hàng phát hành LC sẽ giao bộ chứng từ xuất trình bởi người thụ hưởng cho người yêu cầu mở LC mà không phải thực hiện thanh toán hoặc chấp nhận hối phiếu (đối với LC thanh toán có kỳ hạn). Ngân hàng phát hành LC sẽ chỉ thực hiện thanh toán hoặc chấp nhận thanh toán khi nhận được văn bản của cơ quan chức năng chấp thuận cho hàng hoá được nhập vào nước sở tai. Ngân hàng phát hành LC được miễn trách nhiệm thanh toán cho người thụ hưởng nếu nhận được thông báo bác khước hàng háo của ciư quan kiểm tra do người yêu cầu mở LC cung cấp”.

Một số ngân hàng chặt chẽ hơn thì quy định về việc miễn trừ trách nhiệm của ngân hàng phát hành như sau:

“Ngân hàng phát hành LC được miễn trừ trách nhiệm thanh toán cho người thụ hưởng nếu trong thời hạn 21 ngày (hoặc 30 ngày tuỳ theo từng ngân hàng) kể từ ngày giao chứng từ, ngân hàng phát hành LC: (a) nhận được thông báo từ chối thanh toán bằng văn bản của người yêu cầu mở LC kèm theo thông báo bác khước hàng hoá của cơ quan chức năng; hoặc (b) không nhận được bất cứ thông báo nào từ người yêu cầu mở LC về kết quả kiểm tra của cơ quan chức năng”.

Một điều lưu ý thêm là hầu hết các LC có điều kiện thanh toán tương tự như trên đều không dẫn chiếu câu kết quen thuộc là “LC này tuân thủ theo UCP 500 (nay là UCP 600)”.

Chuẩn bị tư liệu và cơ sở cho bài viết này, chúng tôi đã sưu tập và xem xét gần 20 LC có điều kiện thanh toán đặc biệt như trên, được phát hành bởi các ngân hàng Mỹ, Canada, EU … Để người đọc có thêm thông tin, chúng tôi lựa chọn và trích nguyên văn điều kiện thanh toán phổ biến từ một LC do một ngân hàng Mỹ phát hành (tạm gọi là ABC Bank) cho người thụ hưởng là nhà xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam:

“USFDA inspection is a condition of this LC that we, ABC Bank, will deliver any documents presented under this LC “free of payment” to the applicant for the purpose of inspection and clearing by the USFDA. We will release the documents against a trust receipt signed by the applicant undertaking to have the merchandise inspected by the USFDA and notify us upon passage or rejection of the same. Upon receipt of the applicant’s notice of USFDA approval, the relative draft will be honour. If we receive a notice of rejection from the applicant or fail to receive any notification within 21 days from the receipt date we will notify the remitting bank or beneficiary accordingly, and shall have no further responsibility therein … This LC is payable 100% after passage of USFDA”.
(Tạm dịch: Kiểm tra của USFDA là điều kiện của LC này, theo đó chúng tôi, ABC Bank, sẽ giao bất cứ chứng từ nào xuất trình theo LC này cho người yêu cầu mở LC “không phải thanh toán” để USFDA thựchiện kiểm tra. Chúng tôi sẽ giao chứng từ đổi lấy giấy cam kết của người yêu cầu mở LC về việc sẽ để USFDA thực hiện kiểm tra hàng hoá được phép nhập hay bị bác khước. Khi nhận được thông báo của người yêu cầu mở LC về việc chấp thuận của USFDA, hối phiếu liên quan sẽ được thanh toán. Nếu chúng tôi nhận được thông báo bác khước từ người yêu cầu mở LC hoặc không nhận được bất cứ thông báo nào trong vòng 21 ngày kể từ ngày cam kết, chúng tôi sẽ thông báo việc này cho ngân hàng xuất trình hoặc người thụ hưởng và không chịu trách nhiệm gì nữa … LC này được thanh toán 100% sau khi hàng hoá được USFDA cho phép nhập”

Việc hàng hoá bị tiêu huỷ hoăch bị gửi trả lại trong trường hợp không vượt qua được sự kiểm tra của các cơ quan chức năng của các nước Bắc Mỹ và EU là điều kiện khách quan buộc nhà xuất khẩu phải chấp nhận cũng như đã chấp nhận khi ký hợp đồng xuất khẩu thuỷ sản sang những thị trường khó tính này. Tuy nhiên, với những LC có điều kiện thanh toán được quy định như trên thì ngay cả khi hàng hoá đủ tiêu chuẩn và vượt qua được sự kiểm soát của cơ quan chức năng nước sở tại, nhà xuất khẩu sẽ phải đối mặt với một số bất lợi sau đây:

* Độ rủi ro trong thanh toán cao :

Mặc dù giao dịch được thanh toán bằng LC, một phương thức an toàn hơn các phương thức thanh toán khác, nhưng trong trường hợp này nhà xuất khẩu không nhận được cam kết thanh toán chắc chắn của ngân hàng phát hành LC. Nếu so sánh với phương thức nhờ thu chứng từ hoặc phương thức thanh toán chuyển tiền bằng điện sau khi nhận hàng, phương thức thanh toán bằng LC có điều kiện này cũng rủi ro không kém bởi việc thanh toán chủ yếu phụ thuộc vào thiện chí của nhà nhập khẩu (người yêu cầu mở LC).

* Khả năng chiết khấu của chứng từ bị hạn chế :

Các ngân hàng phục vụ nhà xuất khẩu trong trường hợp này thường đóng vai trò là một ngân hàng chuyển chứng từ (remitting bank) hơn là một ngân hàng thương lượng (negotiating bạnk) và do đó, họ sẽ không mạo hiểm chấp nhận chiết khấu chứng từ xuất trình theo LC chiết khấu trả ngay (negotiation LC) cho dù chiết khấu theo hình thức truy đòi (negotiation with recourse) và chắc chắn họ sẽ không mạo hiểm để chiết khấu hối phiếu trả chậm (đối với LC thanh toán có kỳ hạn), trừ khi họ nhân được xác nhận của ngân hàng phát hành LC rằng hối phiếu trả chậm đã được ngân hàng phát hành LC ký chấp nhận.

* Phải gánh thêm nhiều chi phí lãi vay ngân hàng :

Nhà xuất khẩu thường không nhận được sự thanh toán sớm như đáng lẽ ra họ đã phải nhận được, cho dù chứng từ xuất trình phù hợp nghiêm ngặt với các điều kiện và điều khoản của LC trả ngay bởi:

(a) thời gian để cơ quan chức năng nước sở tại kiểm tra hàng hoá thông thường kéi dài từ 15 đến 30 ngày kể từ khi nhận chứng từ;

(b) nhà nhập khẩu nước ngoài thường cố tình trì hoãn việc thanh toán bằng cách không thông báo cho ngân hàng phát hành LC về kết quả kiểm tra hàng hoá của cơ quan chức năng.

Thực tế cho thấy nhiều LC trả ngay mà phải mất gần hai tháng kể từ ngày xuất trình chứng từ nhà xuất khẩu mới được trả tiền. Trong những trường hợp này, do vòng quay vốn bị chậm, nhà xuất khẩu phải gánh chịu thêm chi phí lão vay ngân hàng nếu LC xuất khẩu được ngân hàng tài trợ.

* Khả năng chấp nhận tài trợ xuất khẩu của ngân hàng thấp :

Do điều kiện thanh toán của LC khá rủi ro nên trong một số trường hợp, ngân hàng có thể từ chối cho nhà xuất khẩu vay vốn để thực hiện thu mua hàng xuất khẩu.

Theo chúng tôi, việc kiểm tra của cơ quan chính phủ nước sở tại đối với thực phẩm nhập khẩu là một yêu cầu đã trở thành luật lệ buộc cả nhà nhập khẩu lẫn nhà xuất khẩu phải chấp nhận. Tuy nhiên, sẽ thật là mạo hiểm và đầy rủi ro cho nhà xuất khẩu Việt Nam nếu chấp nhận những LC có điều kiện thanh toán như điều kiện của ABC Bank mà chúng tôi đã trích dẫn ở trên. Có một thực tế là không phải chỉ có ngân hàng phục vụ nhà xuất khẩu khuyến cáo khách hàng của mình không nên chấp nhận những LC có điều kiện thanh toán như điều kiện của LC do ABC Bank phát hành mà ngay cả một số ngân hàng uy tín phục vụ nhà nhập khẩu ở các nước Bắc Mỹ và EU cũng không chấp nhận yêu cầu mở LC với điều kiện thanh toán như thế. Để giúp các nhà xuất khẩu Việt Nam hạn chế một số bất lợi và rủi ro trong giao dịch xuất khẩu hàng thuỷ sản vào thì trường Bắc Mỹ và EU thanh toán bằng LC mà vẫn có thể bảo đảm thoả mãn được yêu cầu của nhà nhập khẩu, chúng tôi đề xuất hai giải pháp cấu trúc nội dung điều kiện thanh toán LC dưới đây để nhà xuất khảu có thể thương lượng, dàn xếp với nhà nhập khẩu:

Giải pháp 1:

* Để tạo điều kiện cho việc kiểm tra hàng hoá của cơ quan chức năng, khi nhận được bộ chứng từ phù hợp với điều kiện của LC, ngân hàng phát hành LC sẽ giao chứng từ cho người mở LC mà không phải thực hiện thanh toán hoặc chấp nhận hối phiếu (đối với LC trả chậm).

* Ngay sau khi giao chứng từ cho người yêu cầu mở LC nhưng không chậm hơn 7 ngày làm việc kể từ ngày nhận được chứng từ phù hợp, ngân hàng phát hành thực hiện thông báo cho người thụ hưởng, nêu rõ ngày giao chứng từ cho người yêu cầu mở LC.

* Ngân hàng phát hành LC cam kết sẽ thanh toán/chấp nhận hối phiếu (đối với LC chấp nhận) cho người thụ hưởng khi một trong hai trường hợp sau đây xảy ra, tuỳ theo trường hợp nào xảy ra trước:

(a) Khi nhận được thông báo bằng văn bản của người yêu cầu mở LC hoặc thông báo của cơ quan kiểm tra (do người yêu cầu mở LC cung cấp), xác nhận rằng hàng hoá được phép nhập và nước sở tại; hoặc:

(b) 21 ngày kể từ ngày ngân hàng phát hành chuyển giao chứng từ cho người yêu cầu mở LC để tiến hành thủ tục kiểm tra hàng hoá.

* Ngân hàng phát hành LC sẽ không chịu trách nhiệm thanh toán cho người thụ hưởng nếu trong vòng 21 ngày kể từ ngày ngân hàng phát hành chuyển giao chứng từ cho người yêu cầu mở LC, ngân hàng phát hành nhận được thông báo từ chối thanh toán bằng văn bản của người yêu cầu mở LC kèm theo thông báo bác khước hàng hoá của cơ quan kiểm tra. Trong trường hợp này, ngân hàng phát hành sẽ thông báo cho người hưởng biết lý do không thanh toán hoặc không chấp nhận hối phiếu; bản sao thông báo từ chối thanh toán của người yêu cầu mở LC và bản sao thông báo bác khước của cơ quan kiểm tra sẽ được gửi theo sau theo đường bưu điện.

Giải pháp 2 :

LC do ngân hàng nước ngoài phát hành sẽ có 3 môc thời gian thay vì hai như LC thông thường, bao gồm: ngày giao hàng chậm nhất (latest shipment date), ngày chấm dứt hiệu lực (expiry date). Ví dụ, ngày giao hàng chậm nhất 15/8/200… ngày xuất trình chứng từ chậm nhất: 30/8/200…và ngày chấm dứt hiệu lực sẽ là 29/9/200… Như vậy, người thụ hưởng có 15 ngày sau ngày xếp hàng để chuẩn bị xuất trình chứng từ và người mở LC có 30 ngày để làm thủ tục kiểm tra với cơ quan chức năng. Tương tự như giải pháp 1, ngân hàng phát hành LC khi nhận được bộ chứng từ phù hợp với LC sẽ giao chứng từ cho người yêu cẩu mở LC để làm thủ tục kiểm tra mà tạm thời không pahỉ thực hiện thanh toán hoặc chấp nhận hối phiếu (đối với LC chấp nhận). Ngân hàng phát hành LC sẽ thực hiện thanh toán hoặc chấp nhận hối phiếu khi một trong hai trường hợp sau đây xảy ra, tuỳ theo trường hợp nào xảy ra trước:

(a) Người yêu cầu mở LC thông báo bằng văn bản cho ngân hàng phát hành rằng nhàng hoá đã được cơ quan kiểm tra của chính phủ chấp thuận cho nhập vào nước sở tại; hoặc

(b) Đến ngày chấm dứt hiệu lực của LC, tức là ngày 29/9/200…

Ngân hàng phát hành LC sẽ được miễn trách nhiệm thanh toán/chấp nhận hối phiếu nếu trước ngày chấm dứt hiệu lực LC, ngân hàng phát hành nhận được thông báo bằng văn bản của người yêu cầu mở LC kèm theo thông báo bác khước hàng hoá của cơ quan kiểm tra.

Với những LC có điều kiện thanh toán “fair play” như trên, người yêu cầu mở LC có thời gian hợp lý để cơ quan chức năng thực hiện kiểm tra hàng hoá trước khi trả tiền/chấp nhận trả tiền, trong khi người thụ hưởng lại có thể được trả tiền trong khoảng thời gian được xác định trước nếu hàng hoá không bọ cơ quan kiểm tra bác khước. Đối với LC chấp nhận (trả chậm), hối phiếu được ngân hàng phát hành chấp nhận có thể được ngân hàng phục vụ người thụ hưởng đồng ý chiết khấu. So với điều kiện thanh toán của LC do ABC bank phát hành, giải pháp và điều kiện thanh toán do chúng tôi đề xuất có thể giúp hạn chế rủi ro cho nhà xuất khẩu Việt Nam và với LC này, ngân hàng phục vụ nhà xuất khẩu sẽ sẵn sàng tài trợ cho nhà xuất khẩu thu mua hàng để thực hiện LC và cũng sẽ sẵn sàng thực hiện chiết khấu hối phiếu đã được ngân hàng phát hành LC chấp nhận.

Chúng tôi tin rằng những giải pháp nghiệp vụ trên đây nếu được áp dụng sẽ giúp các nhà xuất khẩu thuỷ sản Việt nam hạn chế rủi ro trong thanh toán và có thể tận dụng những cơ hội tài chính từ LC như vay vốn ngân hàng để thu mua hàng xuất khẩu, thực hiện chiết khấu chứng từ và phần nào giải quyết những vướng mắc giữa nhà xuất khẩu thuỷ sản Việt Nam với các nhà nhập khẩu tại các thị trường Bắc Mỹ và EU trong những giao dịch thanh toán bằng LC ./.
—–
• Bài viết này đã được đăng trên TCNH năm 2003