NGÔI NHÀ THỜ BỎ HOANG VÀ NGHĨA TRANG Y PHA NHO TRÊN NÚI SƠN TRÀ

Hôm qua đạp xe ra cảng Tiên Sa ghé thăm nghĩa trang Y Pha Nho và tình cờ phát hiện một ngôi nhà thờ bỏ hoang trên núi Sơn Trà cách nghĩa trang Y Pha Nho chưa đầy 100 m. Điều ngạc nhiên là có thể tìm thấy trên Google hàng ngàn kết quả chứa thông tin liên quan đến “nghĩa trang Y Pha Nho”, “nghĩa địa Tây Ban Nha” hay “Đồi hài cốt” nhưng hầu như không tìm thấy dòng thông tin nào về ngôi nhà thờ bỏ hoang trên núi Sơn Trà. Điều đó thôi thúc và khiến Mr. Old Man tò mò muốn khám phá xem thử ngôi nhà thờ bỏ hoang này có mối liên hệ nào với nghĩa trang Y Pha Nho.

Ngôi nhà thờ bỏ hoang nằm trên một ngọn đồi ở bên lối vào Navy Hotel tại số 3A Yết Kiêu, phường Thọ Quang, quận Sơn Trà, thành phố Đà Nẵng. Trên đường ra cảng Tiên Sa từ đằng xa đã có thể nhìn thấy ngôi nhà thờ với ngọn tháp trên đỉnh có cây thánh giá vươn lên trời cao. Nhà thờ bỏ hoang có lối kiến trúc khác lạ so với các nhà thờ công giáo và nhà thờ khác, chỉ có cửa phía trước và một cửa bên hông, còn lại là tường xây kín trông giống như ngôi nhà mồ hay các hầm mộ ở Châu Âu.

Nhà thờ hiện nằm trong khu vực được quản lý bởi Vùng 3 Hải quân, ngay lối đi lên nhà thờ có rào chắn gắn biển “Cấm vào”. Một anh bộ đội đi ngang qua thấy Mr. Old Man đứng tần ngần trước rào chắn đã nhiệt tình dẫn Mr. Old Man đi một vòng khám phá bên ngoài ngôi nhà thờ và cho biết ngôi nhà thờ này được xây dựng từ thời Pháp, bên trong không có gì ngoài một bộ bàn lớn bằng đá.

Trở lại với câu chuyện về nghĩa trang Y Pha Nho, nghĩa trang Tây Ban Nha hay Đồi hài cốt theo cách gọi của người Pháp. Thông tin từ nhiều nguồn tài liệu và bài viết về nghĩa trang Y Pha Nho cho thấy hầu hết các tác giả đều thống nhất chung một ý kiến rằng ngoài 40 ngôi mộ sĩ quan liên quân Pháp – Tây Ban Nha được chôn chung quanh ngôi nhà thờ nhỏ nằm ở trung tâm nghĩa trang, còn có hàng ngàn hộp sắt đựng hài cốt binh sĩ liên quân được bốc từ các nơi đưa về chôn dưới nền nhà thờ của nghĩa trang. Chính Mr. Old Man cũng nghĩ như vậy cho đến khi phát hiện ngôi nhà thờ bỏ hoang chỉ cách nghĩa trang Y Pha Nho chưa tới 100 m.

Câu hỏi đặt ra là 1500 hài cốt được chôn dưới nền nhà thờ tại nghĩa trang Y Pha Nho hay dưới nền nhà thờ bỏ hoang này?

Tài liệu đề ngày 25/5/1921 của Trường Viễn Đông Bác Cổ có đoạn viết gửi toàn quyền Đông Dương Paul Doumer như sau: “Tôi xin lưu ý ngài về tình trạng hư hỏng của nghĩa trang ở bán đảo Tiên Sa, bắc Tourane, nơi chôn cất những binh sĩ bộ binh và hải quân của người Pháp và người Tây Ban Nha thuộc hạm đội của Đô đốc Rigault de Genouilly. Khoảng 1.500 hài cốt đã khai quật và tập trung vào một hốc công cộng có dựng một nhà thờ. Nhà thờ này đã bị đổ nát, cửa ra vào đã hư hỏng. Xung quanh nhà thờ có một số ngôi mộ của các sĩ quan Pháp và Tây Ban Nha, trong đó có mộ của trung tá Duppré Déroulède bị giết trên chiến hạm Némésis vào ngày 18/11/1859…”

Không phải là nhà nghiên cứu nhưng sau khi đến thăm nghĩa trang Y Pha Nho và ngôi nhà thờ bỏ hoang, Mr. Old Man cho rằng ngôi nhà thờ bỏ hoang trên núi Sơn Trà có mối liên quan đến nghĩa trang Y Pha Nho và 1500 hài cốt liên quân Pháp – Tây Ban Nha và có thể 1500 hài cốt được quy tập và chôn dưới nền nhà thờ thay vì dưới nền nhà thờ tại nghĩa trang Y Pha Nho. Ý kiến của Mr. Old Man dựa trên các cơ sở sau:

1/ Cái gọi là nhà thờ tại nghĩa trang Y Pha Nho thực ra không phải là nhà thờ (église) mà là đài tưởng niệm (monument). Bằng chứng là trên bức tường bên phải có một bảng đá cho biết đài tưởng niệm (từ “monument” được sử dụng) được thuyền trưởng Treille và các nghệ nhân xây dựng vào năm 1898, phía dưới có ghi tên những người lập đài tưởng niệm, đứng đầu là tên Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer.

2/ Nền đài tưởng niệm tại nghĩa trang Y Pha Nho quá nhỏ, chỉ 12 m2, không đủ chỗ để chứa 1500 hộp sắt đựng hài cốt, trong khi nhà thờ bỏ hoang ở gần khu vực nghĩa trang có diện tích nền hơn 100 m2 phù hợp với một hốc công cộng lớn, như mô tả  trong tài liệu của Trường Viễn Đông Bác Cổ,  có thể chứa đủ 1500 hộp hài cốt.

Kiến trúc kín như hầm mộ

3/ Kiến trúc của nhà thờ bỏ hoang rất kín, trông giống như hầm mộ hoặc nhà mồ tập thể ở Châu Âu.

4/ Có thể nhà thờ bỏ hoang được xây dựng để chứa hài cốt binh sĩ liên quân sau khi nhà thờ tại nghĩa trang Y Pha Nho bị đổ nát như đã được Trường Viễn Đông Bác Cổ đề cập trong báo cáo gửi Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer.

5/ Không ai xây nhà thờ trên núi Sơn Trà nơi không có giáo dân, Vậy, đây chính là nhà mồ hay hầm mộ để chứa 1500 hộp sắt đựng hài cốt dưới nền nhà mồ.

LAST BUT NOT LEAST

Mr. Old Man chỉ là một người ngoại đạo yêu thích đạp xe khám phá các di tích lịch sử. Hi vọng những kiến giải trên đây có thể giúp những nhà nghiên cứu di tích văn hóa lịch sử, đặc biệt là những người làm công tác bảo tồn bảo tàng Đà Nẵng nghiên cứu kỹ lại vấn đề này để làm sáng tỏ những vấn đề còn bí ẩn liên quan đến nghiã trang Y Pha Nho và nhà thờ bỏ hoang trên núi Sơn Trà./.

Mr. Old Man

Đà Nẵng, mùa Covid 11/2021